Waarom het niet lukt als anderen kijken...

Een kennis vertelde laatst dat hij camera’s heeft opgehangen om zijn personeel in de gaten te houden. Het personeel is hiervan op de hoogte, maar is er natuurlijk niet blij mee. Behalve dat zij het gevoel krijgen dat ze niet vertrouwd worden, kan het ook een negatief effect hebben op hun prestaties. Je herkent het vast wel: iets lukt je wel als je alleen bent, maar gaat faliekant mis als anderen toekijken. De theorie van sociale facilitatie speelt hierbij een belangrijke rol en verklaart ook waarom bijvoorbeeld penalty’s regelmatig gemist worden.

Het begon met kakkerlakken…

Het onderzoek naar sociale facilitatie begon met een experiment met kakkerlakken in 1965. De kakkerlakken moesten van een verlichte doos (daar wilden ze snel weg) naar een donkere doos. De onderzoekers hadden heel creatief kakkerlak-toeschouwers geregeld om te bekijken wat het effect is van toeschouwers op de prestatie. Achter plexiglas keken de kakkerlak-toeschouwers naar hun soortgenoten in het doolhof. En wat bleek: het eenvoudige doolhof (linker plaatje) doorliepen de kakkerlakken sneller met publiek dan zonder. Het complexe doolhof (rechter plaatje) duurde echter juist langer wanneer het publiek toekeek. Niet alleen kakkerlakken vertonen dit effect, ook voetballers op de penalty stip en skiërs op een drukke piste. Simpele taken die goed aangeleerd zijn, voer je beter uit als andere naar je kijken. Wanneer je echter iets niet helemaal beheerst en anderen kijken toe, ga je faliekant de mist in. Hoe verklaren we dat nou weer?

Afleiding en angst voor het oordeel van anderen

De aanwezigheid van anderen verhoogt de ‘arousel’ (opwinding). Dit zorgt ervoor dat de dominante respons op een bepaalde stimulus versterkt wordt. Bij een simpele taak is onze dominante respons vaak goed, maar bij een complexe taak juist niet. De eerste factor die dit verklaart is een hele logische: afleiding. Iets wat we niet automatisch goed doen kost ons capaciteit, de aanwezigheid van anderen leidt ons daarbij af. Een andere verklaring ligt in het oordeel van anderen. Als anderen naar je kijken, heb je snel het gevoel dat je beoordeeld wordt. Om die reden vinden veel mensen het ook zo spannend om een presentatie voor een groep te geven. De voetballer bij de penaltystip weet dat hij op dat moment beoordeeld wordt, hij wil goed presteren, daar zal het niet aan liggen. Maar deze beoordelende blikken kunnen ervoor zorgen dat hij niet meer goed presteert. Als je ergens goed in bent, heb je er minder capaciteit voor nodig, dus word je minder afgeleid door aanwezig anderen. En wat betreft de beoordeling van anderen geldt hetzelfde: als je goed bent in iets, heb je eerder zin om dat te laten zien dat dat je bang bent om beoordeeld te worden.

Big brother is watching you!

Recenter onderzoek toont zelfs aan dat niet alleen de daadwerkelijke aanwezigheid van anderen effect heeft op de prestaties, maar ook de schijn van aanwezigheid van anderen. In computer taken bleken mensen minder te presteren wanneer zij dachten dat de computer de prestaties bij hield. Camera opnames van het personeel kunnen het personeel ook het idee geven dat er toeschouwers zijn. Het personeel dat goed is in zijn/haar vak zal niet slechter of misschien wel beter presteren doordat zij weten dat hun gedrag gefilmd wordt. Personeelsleden die echter al moeite hebben om hun werk goed uit te voeren, zullen nog banger zijn om beoordeeld te worden en juist slechter gaan presteren. Nog een reden om het plaatsen van de camera's in overweging te nemen...