Juist te laat komen, omdat je een boete krijgt?

We komen allemaal weleens te laat. Soms door onze eigen schuld, soms door de omgeving. Of eigenlijk: als we zelf te laat komen, komt het door de omgeving (lekke band) en als een ander te laat komt is het zijn eigen schuld (te laat vertrokken). Hoe dan ook, te laat komen is vervelend. Op kinderdagverblijven heeft met veel last van te laat komende ouders. Vooral bij het ophalen is dit een probleem, want het personeel van het kinderdagverblijf moet hierdoor overwerken (of het kind in de steek laten, maar dat kan natuurlijk ook niet). Om dit gedrag aan te pakken, hebben de kinderdagverblijven een aantal jaren geleden besloten om boetes in te voeren. Hoe werkt dit?

Motivatie om op tijd te komen

Het is ongewenst om te laat te komen. De ouder die te laat vertrokken is van het werk en oververhit een huilend kind en een zuur kijkende leidster aantreft, is vast niet trots op zijn of haar gedrag. Mijn ouders zeiden altijd: als je maar wil, dan kan het. Nu geldt dat natuurlijk niet voor alles, maar in dit geval gaat die vlieger toch wel op: als je echt op tijd wil komen, vertrek je ruim op tijd. Motivatie speelt hierbij een belangrijke rol. De Self-Determination Theory onderscheidt twee soorten motivatie: intrinsieke en extrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie betekent dat men gemotiveerd wordt intrinsieke factoren (bv. het is fijn om te doen of sluit aan bij wie diegene is). Extrinsieke motivatie heb je omdat er een bijkomend gewenst of juist ongewenst resultaat is als je iets doet. Intrinsieke motivatie is sterk, maar kan vervangen worden door extrinsieke motivatie. Het invoeren van een boete is een vorm van een extrinsieke prikkel, die de intrinsieke motivatie van de troon kan stoten.

Experiment op kinderdagverblijven

Tien jaar geleden deden Israëlische wetenschappers een experiment op tien kinderdagverblijven gedurende twintig weken. In de eerste vier weken telden de onderzoekers het aantal ouders dat meer dan tien minuten te laat hun kinderen ophaalden. Ouders bleken met regelmaat te laat te komen, gemiddeld ongeveer tien ouders per week. In de vijfde week werd bij de helft van de kinderdagverblijven een boete van 4 euro (20 NSI) geïntroduceerd. Vanuit een bewust/economisch perspectief zou je verwachten: Zonde van het geld, dus ik kom op tijd. De ouders in het onderzoek bleken echter anders te reageren. De boete had als effect dat de ouders juist vaker te laat kwamen! Het aantal laatkomers verdubbelde zelfs (gemiddeld 20 laatkomers per week). In de vierde week na het invoeren van de boete werd het aantal laatkomers stabiel, maar bleef hoger dan voordat de boete ingevoerd was.  

Hoe verklaren we dit?

Dit averechtse effect van de boete is te verklaren doordat de ouders zich in de oude situatie waarschijnlijk toch wel schuldig voelden over het te laat komen. Door de invoering van de boete werd ze de mogelijkheid geboden om dit schuldgevoel ‘af te kopen’. De motivatie werd hierdoor verlegd van intrinsiek (ik vind het belangrijk om mijn kind op tijd op te halen) naar extrinsiek (het kost maar een paar euro om te laat te komen). Een zeer hoge boete kan dan wel een positief effect hebben, dan is de rekensom ook snel gemaakt. In 2008 hebben een aantal Nederlandse kinderdagverblijven ingevoerd dat laatkomende ouders na twee waarschuwingen een boete van 75 euro kregen en elke keer te laat komen kostte nog 25 euro. De resultaten hiervan heb ik online niet kunnen vinden, dus als iemand weet wat het effect hiervan is geweest? Vertel!